Inwestycja w ziemię rolną a prawo pierwokupu

Przedsiębiorcy oraz osoby fizyczne coraz chętniej inwestują w ziemię rolną. Nie jest to zaskoczeniem biorąc pod uwagę szybko rosnące ceny gruntów ornych. Od 2004 roku średnia cena gruntu ornego w Polsce w obrocie prywatnym rosła w ciągu roku o ponad 17 %. W I kwartale tego roku średnia cena gruntów ornych wzrosła rekordowo o ponad 20 % do 24.800,00 zł za hektar. Wzrost cen na przełomie lat obrazuje poniższy wykres Głównego Urzędu Statystycznego.

W związku z powyższym, w Polsce zaczynają powstawać pierwsze fundusze inwestycyjne stricte specjalizujące się wyłącznie w inwestowaniu w ziemie rolną np. WI Inwestycje Rolne FIZ. Ceny gruntów najprawdopodobniej w perspektywie kliku lat będą cały czas dynamicznie rosnąć. Trzeba pamiętać, że 2 maja 2016 roku, zgodnie z art. 8 ust 2 ustawy z dnia 24 marca 1920 roku o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, zostaną zniesione ograniczenia w nabywaniu gruntów rolnych przez cudzoziemców z państw będących stroną umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym. Pomimo, że aktualnie cudzoziemcy (zarówno osoby fizyczne jak i prawne) muszą wystąpić zgodnie z powyższą ustawą do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych o wydanie decyzji w sprawie zezwolenia na nabycie nieruchomości rolnych, są zainteresowani inwestowaniem już dziś w ziemię rolną w Polsce.

Nadto zapotrzebowanie na działki budowlane, zwłaszcza te położone w atrakcyjnych okolicach podmiejskich przekracza podaż. Z tej przyczyny wielu inwestorów (w tym zagranicznych) zaczyna inwestować w grunty o przeznaczeniu rolnym, by następnie przekształcić je w działki budowlane.

Jednakże inwestorzy planujący zakup nieruchomości rolnych, powinni pamiętać o przysługującym prawie pierwokupu dzierżawcy tej nieruchomości, jeżeli:

1. umowa dzierżawy została zawarta w formie pisemnej i ma datę pewną oraz była wykonywana co najmniej 3 lata licząc od tej daty;

2. nabywana nieruchomość wchodzi w skład gospodarstwa rodzinnego dzierżawcy lub jest dzierżawiona przez spółdzielnie produkcji rolnej.

Jeżeli dzierżawca nie skorzysta z prawa pierwokupu, to takie prawo z mocy ustawy (ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 roku o kształtowaniu ustroju rolnego) przysługuje Agencji Nieruchomości Rolnych (ANR). Z mocy powyższej ustawy (art. 3 ust 4) prawo pierwokupu przysługuje ANR działającej na rzecz Skarbu Państwa, gdy przedmiotem sprzedaży jest nieruchomość rolna o powierzchni nie mniejszej niż 5 ha.

Prawo pierwokupu jest to prawo określonej osoby (w tym przypadku dzierżawcy albo ANR) do pierwszeństwa w zakupie oznaczonej rzeczy na wypadek, gdyby jej właściciel zamierzał sprzedać ją osobie trzeciej.

Zgodnie z art. 3 ust. 5 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego prawo pierwokupu nie przysługuje dzierżawcy oraz ANR, jeżeli:

1. nabywcą nieruchomości rolnej jest osoba bliska zbywcy w rozumieniu przepisów o gospodarce nieruchomościami;

2. sprzedaż dotyczy nieruchomości rolnej stanowiącej wkład gruntowy członka spółdzielni produkcji rolnej na rzecz innego członka spółdzielni;

3. nabywcą nieruchomości rolnej jest spółdzielnia produkcji rolnej - w przypadku sprzedaży przez jej członka nieruchomości rolnej stanowiącej wkład gruntowy w tej spółdzielni;

4. nabywcą nieruchomości rolnej jest jednostka samorządu terytorialnego. Ponadto, ANR nie przysługuje prawo pierwokupu, jeżeli w wyniku nabycia nieruchomości rolnej następuje powiększenie gospodarstwa rodzinnego (prowadzone przez rolnika indywidualnego), jednak do powierzchni nie większej niż 300 ha, a nabywana nieruchomość rolna położona jest w gminie, w której ma miejsce zamieszkania nabywca lub w gminie sąsiedniej.

Należy zwrócić uwagę, że w przypadku wniesienia prawa własności nieruchomości rolnej do spółki prawa handlowego tytułem wkładu na podstawie umowy spółki, ANR może również złożyć oświadczenie o nabyciu tej nieruchomości. Zgodnie bowiem z art. 4 ust. 1 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej następuje w wyniku zawarcia umowy innej niż umowa sprzedaży, ANR, działająca na rzecz Skarbu Państwa, może złożyć oświadczenie o nabyciu tej nieruchomości za zapłatą równowartości pieniężnej.

Ustawodawca przewidział również sytuację, w której inwestor ustali ze sprzedającym wygórowaną cenę, aby ANR odstąpiła od prawa pierwokupu. W takim przypadku, zgodnie z regulacją zawartą w art. 3 ust. 8 omawianej ustawy, jeżeli cena sprzedawanej nieruchomości rażąco odbiega od jej wartości rynkowej, wykonujący prawo pierwokupu może, w terminie 14 dni od dnia złożenia oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu, wystąpić do sądu o ustalenie ceny tej nieruchomości.

Przysługujące ANR prawo pierwokupu dotyczy tylko "nieruchomości rolnych". Zgodnie z art. 2 pkt 1 Ustawy, przez "nieruchomość rolną" - należy rozumieć nieruchomość rolną w znaczeniu Kodeksu cywilnego, z wyłączeniem nieruchomości położonych na obszarach przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego na cele inne niż rolne. Zgodnie z art. 461 KC nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej. A zatem pojęcie nieruchomości rolnej w ujęciu ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego jest bardzo szerokie. W zasadzie tylko nieruchomości przeznaczone w planach miejscowych pod cele inne niż rolne nie mogą być z całą pewnością uznane za nieruchomość rolną. Wielokrotnie jednak powstaną wątpliwości, gdy brak jest planów miejscowych, a przeznaczenia nieruchomości nie określa ani ewidencja gruntów, ani też sposób jej wykorzystania. W takim przypadku sama jedynie możliwość wykorzystania tej nieruchomości do prowadzenia działalności rolniczej będzie przemawiała za uznaniem jej za nieruchomość rolną.

Należy zwrócić uwagę, iż zgodnie z niedawnym orzeczeniem Sądu Najwyższego z 5 września 2012 roku (sygn. akt IV CSK 93/12), inwestor który chce nabyć nieruchomość choćby w części rolną (część działek wchodzących w skład nieruchomości ma przeznaczenie rolne) musi się liczyć z prawem pierwokupu ANR. Sąd Najwyższy zważył iż w sytuacji, gdy nieruchomość ma niejednorodny charakter, należy się kierować dominującym jej przeznaczeniem.

Autor: Marcin Zadrożny, aplikant adwokacki

Źródło: Hills LTS S.A.

19.09.2012

Tagi: ziemia rolna, prawo pierwokupu